Według raportu w 2023 roku aż 430 tysięcy osób starszych żyło w skrajnym ubóstwie. To aż o 50% więcej niż rok wcześniej.

Według raportu EAPN statystycznie w 2023 roku prawie co piętnasty Polak żył w skrajnej biedzie, a niemal połowa społeczeństwa borykała się z różnymi formami wykluczenia. Sytuacja materialna pogorszyła się właściwie we wszystkich grupach społecznych, nawet wśród osób pracujących. Ogółem ubóstwo skrajne dla całej populacji wzrosło znacząco, dotykając szczególnie grupy najbardziej wrażliwe, tj. dzieci i seniorów. Wśród osób 65+ w 2023 roku poziom ubóstwa skrajnego osiągnął 5,7%. Autorzy raportu EAPN bazują tu na danych opublikowanych w czerwcu przez GUS.

Galopująca inflacja i rosnące koszty energii jednymi z głównych przyczyn ubożenia seniorów

Inflacja w Polsce w 2023 roku wywarła druzgocący wpływ na poziom życia wielu dojrzałych Polaków. Według autorów raportu 2023 rok był dla wielu polskich seniorów nieustanną walką o utrzymanie standardów życiowych. Wzrost cen doprowadził do znacznego pogorszenia sytuacji finansowej setek tysięcy osób, a zrównoważenie przychodów w grupie osób na emeryturze poprzez waloryzację emerytur było odsunięte w czasie do marca kolejnego roku.

Wielu seniorów nie tylko musiało oszczędzać na jedzeniu i lekach, ale także rezygnować z wielu podstawowych potrzeb, takich jak odpowiednie ogrzewanie domów zimą. W 2023 roku ogółem 34% respondentów borykało się ze znaczącymi problemami z powodu wzrostów cen energii – tylu respondentów przyznało, że w reakcji na wzrosty cen świadomie nie dogrzewało mieszkania lub domu. Praktyka taka w oczywisty sposób wpływała na jakość życia i ograniczała dobrostan zdrowotny.

Ubóstwo powodem wykluczenia i marginalizacji seniorów

Sfera wykluczenia społecznego wśród seniorów wzrosła w 2023 roku aż o 23%, obejmując 43,4% osób starszych (3,3 miliona osób). Wzrastające koszty życia, w tym opłaty za media, leki czy podstawowe artykuły spożywcze powodują, że osoby starsze muszą rezygnować z wielu aktywności, co pogłębia ich izolację. Wykluczenie społeczne seniorów wynika nie tylko z niskich dochodów, ale także braku odpowiedniego dostępu do usług medycznych i społecznych, a także ze stereotypów związanych z wiekiem. Raport EAPN Polska wyraźnie pokazuje, że obecny system wsparcia socjalnego w Polsce jest niewystarczający, by skutecznie chronić osoby starsze przed biedą.

Jak skutecznie walczyć z ubóstwem osób starszych?

Jak wskazują autorzy raportu jednym z głównych wyzwań jest zapewnienie odpowiedniej ochrony dochodów osób starszych. Obowiązujący system waloryzacji rent i emerytur jest niewystarczający wobec szybko rosnących kosztów życia, co obniża siłę nabywczą świadczeń. Autorzy raportu zalecają waloryzację świadczeń dwa razy w roku w przypadku wzrostu inflacji powyżej określonego progu, na przykład 5%. Taki mechanizm pozwoliłby na szybsze reagowanie na zmieniającą się sytuację gospodarczą i pozwoliłby ochronić świadczeniobiorców.

Drugim istotnym krokiem jest walka z ubóstwem energetycznym. Wymaga to inwestycji w poprawę efektywności energetycznej budynków, szczególnie w przypadku starszych mieszkań, co mogłoby zmniejszyć obciążenia finansowe gospodarstw domowych seniorów. Seniorzy, z racji ograniczonych dochodów, są szczególnie narażeni na trudności w regulowaniu rachunków za energię, co wpływa nie tylko na ich komfort życia, ale także zdrowie.

Raport podkreśla również znaczenie dostępu do wysokiej jakości usług społecznych. Niezbędne jest zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej i usług środowiskowych, takich jak opieka nad osobami niesamodzielnymi. Rozwój takich usług odciąży rodziny, które często ponoszą pełną odpowiedzialność za opiekę nad starszymi osobami.

Raport powstał w ramach działań Europejskiej Sieci Przeciw Ubóstwu (European Anti-Poverty Network). Zrzesza ona krajowe sieci z państw europejskich oraz europejskie organizacje obywatelskie, które zajmują się sprawami społecznymi. Raport powstał pod kierownictwem dr hab. Ryszarda Szarfenberga.

Raport EAPN bazuje między innymi na danych opublikowanych przez GUS oraz Eurostat.

Pełny raport EAPN Polska dostępny jest tu: https://www.eapn.org.pl/eapn/uploads/2024/10/poverty_watch_24_final.pdf