Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) Marcin Wiącek zwrócił się do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk z uwagami dotyczącymi ustawy o świadczeniu wspierającym. Apeluje o ich analizę oraz dostosowanie przepisów do realnych potrzeb beneficjentów świadczenia. Poniżej przedstawiamy kluczowe zarzuty RPO.

Nowe świadczenie i jego zasady

1 stycznia 2024 roku weszła w życie ustawa z 7 lipca 2023 roku o świadczeniu wspierającym. Wprowadziła ona nowe świadczenie mające na celu częściowe pokrycie wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych osób z największymi trudnościami. Przysługuje ono osobom od 18. roku życia, które posiadają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia na poziomie od 70 do 100 punktów. Decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydają wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności, a wnioski powinny być rozpatrywane w terminie nie dłuższym niż trzy miesiące. Postępowanie w sprawie świadczenia wspierającego prowadzi i wypłaca je ZUS.

Za osobę, która nie pracuje bo udziela wsparcia osobie uprawnionej, wspólnie z nią mieszkającej i gospodarującej, ZUS opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jest też możliwość uzyskania świadczenia przedemerytalnego dla opiekuna, który utracił prawo do świadczenia opiekuńczego wobec przyznania osobie, nad którą opieka była sprawowana, prawa do świadczenia wspierającego. Zasadniczo wyłączono możliwość kumulowania świadczeń, tj. jednoczesnego pobierania świadczeń opiekuńczych i świadczenia wspierającego.

Kluczowe problemy z ustawą

Najpoważniejszym zarzutem RPO jest znaczne przekraczanie ustawowego terminu trzech miesięcy na rozpatrzenie wniosków przez wojewódzkie zespoły. W wielu przypadkach procedura trwa nawet kilkanaście miesięcy, co uniemożliwia osobom z niepełnosprawnością skorzystanie z należnego im wsparcia.

Jak wynika ze skarg do RPO, wiele osób zmarło przed wydaniem decyzji o poziomie potrzeby wsparcia lub przed ustaleniem prawa do świadczenia wspierającego przez ZUS. W takich przypadkach ich bliscy nie mają możliwości dochodzenia wypłaty świadczenia za okres oczekiwania. Tymczasem opiekunowie, którzy przez cały ten czas wspierali osobę z niepełnosprawnością, również finansowo, oczekują, że świadczenie zostanie wypłacone za okres od złożenia wniosku do śmierci osoby wnioskującej.

Apel o zmianę przepisów

Obecnie obowiązujące przepisy nie przewidują rozwiązania tej sytuacji. Jedynie w przypadku śmierci osoby, która miała już ustalone prawo do świadczenia wspierającego, ale nie zdążyła go pobrać, najbliżsi mogą ubiegać się o wypłatę niezrealizowanego świadczenia. Jednak osoby mieszkające i gospodarujące wspólnie z osobą z niepełnosprawnością nie mają podstaw do skutecznego dochodzenia należnych środków jedynie na podstawie decyzji o ustaleniu potrzeby wsparcia.

RPO podkreśla konieczność przeanalizowania obecnych regulacji i wprowadzenia zmian, które usprawnią procedury orzecznicze, rozwiążą problem zobowiązania opiekunów do zwrotu kosztów świadczeń zdrowotnych oraz zniwelują wykluczenie cyfrowe osób ubiegających się o świadczenie.

Zgodnie z ustawą, minister ds. zabezpieczenia społecznego jest zobowiązany do dokonania przeglądu jej funkcjonowania po roku od wejścia w życie. RPO apeluje o uwzględnienie jego uwag w tej analizie, aby poprawić efektywność wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów.

Pełna treść apelu RPO: LINK