Rada Ministrów przygotowała projekt przełomowego dokumentu strategicznego: „Krajowy Program Działań wobec Chorób Otępiennych na lata 2025–2030”. Program ten ma być odpowiedzią na rosnącą liczbę osób zmagających się z chorobami otępiennymi, w tym chorobą Alzheimera, i ma służyć poprawie jakości życia chorych oraz ich opiekunów.

Starzejące się społeczeństwo, rosnące wyzwania

Na całym świecie choroby otępienne stają się coraz większym wyzwaniem cywilizacyjnym. Według World Alzheimer Report 2021, już 55 milionów osób żyje z demencją, a do 2030 roku liczba ta może wzrosnąć do 78 milionów. Prognozy na rok 2050 są jeszcze bardziej alarmujące – aż 152 miliony chorych. W Polsce, jak pokazują dane z projektu PolSenior2, objawy otępienia dotyczą aż 15,8% osób powyżej 60. roku życia, a łagodne zaburzenia poznawcze występują u kolejnych 16,8%.

Badacze zauważają niepokojący trend: w ciągu dekady odsetek zaawansowanych przypadków otępienia (umiarkowanych i ciężkich) wzrósł z 3,6% do 4,2%, szczególnie wśród kobiet. Jednocześnie aż połowa osób w wieku powyżej 90 lat wykazuje objawy otępienia. To dane, które jednoznacznie wskazują na potrzebę systemowych działań.

Brak dotychczasowego planu i nowe otwarcie

Pomimo alarmujących statystyk, Polska do tej pory nie posiadała kompleksowego dokumentu regulującego działania wobec chorób otępiennych. Tymczasem już w 2017 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleciła wszystkim krajom członkowskim opracowanie narodowych planów działania w tym zakresie.

Projektowany program ma wypełnić tę lukę. Zgodnie z założeniami, stanie się on integralnym elementem polityk zdrowotnych i społecznych państwa. Dokument zakłada m.in. zwiększenie liczby przeprowadzanych testów oceniających funkcje poznawcze w podstawowej opiece zdrowotnej oraz poszerzenie dostępu do wsparcia dla opiekunów osób z demencją.

Interdyscyplinarna odpowiedź systemowa

Projekt przygotowano z udziałem wielu instytucji – zarówno resortów, jak i instytucji centralnych. Ma on charakter interdyscyplinarny i będzie stanowił załącznik do uchwały Rady Ministrów. Działania zaplanowane w programie są spójne z innymi dokumentami strategicznymi państwa, takimi jak:

  • „Zdrowa Przyszłość. Ramy Strategiczne Rozwoju Systemu Ochrony Zdrowia 2021–2027” – który podkreśla znaczenie wsparcia dla osób starszych i ich opiekunów;
  • „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030” – w której opracowanie programu działań dla osób z demencją zostało przypisane do kompetencji Ministerstwa Zdrowia;
  • „Narodowy Program Zdrowia 2021–2025” – w którym priorytetem jest wydłużenie życia w zdrowiu i zmniejszenie nierówności zdrowotnych.

Program wpisuje się również w politykę deinstytucjonalizacji opieki nad osobami niesamodzielnymi – stawiając na rozwój usług środowiskowych i wsparcie rodzin oraz opiekunów faktycznych.

Przeciwdziałać stygmatyzacji i ignorancji

Jak wskazuje Ministerstwo Zdrowia, kluczowym problemem pozostaje wciąż niska świadomość społeczna. Z badań przeprowadzonych w ramach kampanii „Zostań dłużej na scenie życia” wynika, że aż 40% Polaków po 40. roku życia nie słyszało o chorobach otępiennych. To prowadzi do opóźnionej diagnostyki, izolacji społecznej chorych i ich rodzin, a także zaniedbania przygotowania się do opieki nad osobą z demencją.

Najwyższa Izba Kontroli już w 2017 roku zwracała uwagę na konieczność wprowadzenia standardów wczesnej diagnostyki i opieki nad osobami z chorobą Alzheimera. Projektowany program ma wreszcie stanowić odpowiedź na te rekomendacje.

Co dalej?

Projekt „Krajowego Programu Działań wobec Chorób Otępiennych na lata 2025–2030” to krok milowy w kierunku stworzenia kompleksowego systemu wsparcia dla rosnącej grupy chorych i ich rodzin. Jego przyjęcie przez rząd będzie początkiem działań, które – jak wskazują autorzy projektu – muszą być szeroko zakrojone, zintegrowane i długofalowe.

Jako główne obszary działania „Krajowego Programu Działań wobec Chorób Otępiennych na lata 2025‒2030” wskazano: 

1. Podnoszenie świadomości społecznej
Plan zakłada ogólnopolskie działania edukacyjne skierowane do pacjentów, rodzin, pracowników ochrony zdrowia, samorządów i społeczeństwa. Celem jest przełamanie stygmatyzacji i poprawa rozpoznawalności pierwszych objawów chorób otępiennych.

2. Zmniejszanie ryzyka zachorowania
Program ma również komponent profilaktyczny – wskazuje na konieczność promowania aktywności intelektualnej, fizycznej i społecznej jako elementów zmniejszających ryzyko otępienia. Zaplanowano też przygotowanie rekomendacji dla samorządów w zakresie działań prewencyjnych.

3. Wsparcie wczesnej diagnostyki
Jednym z celów jest zwiększenie liczby pacjentów, u których wykonano testy funkcji poznawczych w POZ. Zaplanowano wdrożenie prostych narzędzi przesiewowych i poprawę dostępności do specjalistycznej diagnostyki.

4. Leczenie, opieka i ochrona praw chorych
Projekt zakłada rozwój opieki dziennej i domowej oraz systemów wspieranego podejmowania decyzji. Przewidziano również działania informacyjne dotyczące praw pacjenta i procedur postępowania w różnych fazach choroby.

5. Wsparcie dla opiekunów
Wśród priorytetów wskazano opiekę wytchnieniową, wsparcie psychologiczne i szkolenia dla opiekunów nieformalnych, którzy są często przeciążeni i niedoinformowani.

6. Budowanie systemów gromadzenia danych
Program ma umożliwić regularne i wiarygodne gromadzenie danych epidemiologicznych. Pozwoli to na monitorowanie skali problemu i lepsze planowanie polityki zdrowotnej i społecznej.

7. Badania i innowacje
Rząd zakłada rozwój badań naukowych oraz wdrażanie nowoczesnych technologii wspomagających opiekę nad pacjentami z demencją. Chodzić może m.in. o aplikacje wspierające pamięć, czy zdalne systemy opieki.