Wyobraź sobie, że siedzisz w pociągu bez okien. Pędzisz z prędkością 280 km na godzinę. Czujesz prędkość? A teraz, wyobraź sobie – jesteś w tym samym pociągu, który stoi w miejscu. Coś się zmienia? Odpowiedź brzmi – nie. Bez zewnętrznych punktów odniesienia (poruszające się drzewa lub budynki) każdą prędkość odczujesz tak samo. Podobnie działa ludzki mózg – ograniczony czasem – usypia i pędzi ze stałą prędkością wprost ku zapominaniu. Bez bodźców zewnętrznych nawet nie zauważy, kiedy przyszła starość.
Mózg starzeje się subtelnie
Najpierw zwalnia, leniwieje, wolniej kojarzy fakty. Słowa uciekają, trzeba chwili na powrót tytułów filmów, książek, piosenek i nazwisk aktorów. Bardzo łatwo przeoczyć ten etap, a powinien być pierwszym alarmem – umysł nie pracuje tak, jak powinien, trzeba o siebie zadbać.
O ile dla 50-latka sygnały starzenia się zazwyczaj nie są specjalnie uciążliwe, o tyle 75-latek na pewno je zauważy. Z badań wynika, że skokowe spadki sprawności pracy mózgu pojawiają się w okolicach 75. roku życia. Wyraźniej dokuczają luki w pamięci, wolniejsze staje się tempo kojarzenia faktów, pojawiają się trudności w dostosowaniu się do nowych okoliczności lub rozwiązywaniu problemów.
Na szczęście z upływem czasu umysł nie tylko płata figle, ale również nagradza za wcześniejsze trudy nauki i doświadczenia. Jeśli dużo czytamy, lubimy liczyć, pisać, malować, uczyć się języków, to nagrodą jest dłuższa sprawność i lepsze pamiętanie.
Dodatkowy bonus jest taki, że intelekt elastyczny, przywykły do wysiłku, z wiekiem nie traci zasobu słownictwa, wiedzy ogólnej i zawodowej. Co więcej, zdolności komunikacyjne, jeśli były pielęgnowane, poprawiają się około 70. roku życia i mogą być wyższe niż w okolicach 40.
W psychologii umiejętności związane z porozumiewaniem się, skupianiem uwagi, pamięcią i rozwiązywaniem problemów nazywa się kognitywnymi. Są szczególnie cenione, bo pozwalają na codzienną sprawność i utrzymywanie kontaktów z otoczeniem (umiejętności kognitywne ułatwiają codzienne zakupy, podróż autobusem lub tramwajem, prowadzenie auta, kontakty z sąsiadami, przyjaciółmi i rodziną).
Co ciekawe, mimo że z czasem niektóre umiejętności poznawcze starzeją się, to żadne z nich nie funkcjonują osobno. Nawet osłabione dobrze sobie radzą, gdyż są wzmocnione przez praktykę i doświadczenie życiowe.
Jednak jest jeden warunek – trzeba zmuszać mózg do wysiłku. Naukowcy są zgodni – aktywność mózgu poprawiają przede wszystkim regularne kontakty z innymi ludźmi i, jeśli zdrowie pozwala, aktywność w pracy zawodowej. ([i])
Australijskie zarządzanie wiekiem
Australijczycy jako jedni z pierwszych mieli odwagę przyznać – „Australia się starzeje” i już 10 lat temu z dumą ogłosili, że do 2020 roku zwiększą o 10% zatrudnialność w grupie pracowników 50+. W 2014 roku rząd Australii opublikował pierwszy z serii raportów z dokumentacją programu aktywizacji zawodowej średniego i starszego pokolenia. ([ii])
Tym, co rzuca się w oczy podczas lektury dokumentu, jest ogromny szacunek do umiejętności i doświadczenia zawodowego dojrzałych. Pracodawcy zachęceni przez instytucje rządowe starają się dostosować zarządzanie i warunki pracy do wymagań starszych pokoleń.
Co ciekawe, te starania w wielu przypadkach kończą się spektakularnym sukcesem. Jak w przypadku Maureen i Juliette.
Sześćdziesięcioletnia Maureen pracuje w winiarni. Przykleja etykiety na butelki. Pracuje, siedząc skulona z pochyloną szyją. Po ośmiu godzinach pracy szyja i plecy bolały tak bardzo, że po powrocie do domu nie była w stanie posprzątać ani przygotować posiłku. Jak myślicie, co zrobiła Maureen? Poszła na zwolnienie? Rzuciła pracę? Nie, otóż Maureen znalazła i zaproponowała firmie zainstalowanie specjalnego stołu. To proste i niedrogie rozwiązanie nie wymaga schylania. Zarząd zgodził się na zmianę, a Maureen pracuje nadal.
Przypadek pięćdziesięcioletniej Juliette jest inny. Zachorowali jej starzejący się rodzice, a ona sama – jedyne dziecko – nie miała nikogo, kto mógłby pomoc w opiece. Pracodawca nie dość, że nie zwolnił solidnej pracownicy, to jeszcze zaproponował dostosowanie czasu i formy pracy do nowej sytuacji, w której się znalazła. Juliette pracuje w systemie part time (z dodatkowym dniem wolnym w tygodniu i możliwością pracy zdalnej).
W Australii wprowadzenie alternatywnych form zatrudniania i elastycznego czasu pracy uznaje się za jedno z podstawowych narzędzi (oprócz szkoleń) aktywizacji zawodowej pracowników po 50. roku życia.
Strażak po 50. roku życia nadal pracuje
Kraje Unii Europejskiej już 10 lat temu publikowały pierwsze raporty o dobrych praktykach w adaptacji zawodowej osób w średnim i starszym wieku. W dokumencie opracowanym przez Fundację na Rzecz Poprawy Życia i Warunków Pracy można znaleźć wyjątkowe opisy życzliwych, kreatywnych, często wzruszających działań rządów, organizacji pozarządowych i firm. ([iii])
Doskonałym przykładem jest słynny projekt szkoleniowy słowackiej firmy informatycznej Novitech (nagroda Via Bona Slovakia) prowadzony dla osób powyżej pięćdziesiątki. Słowacy uczyli starszych programować i przekonywali, żeby nie bali się nowych technologii.
Niemcy (Karl-Heinz Efkemann Sanitar und Heizungsbaum) specjalizują się w instalacjach hydraulicznych i sanitarnych. Stali się sławni dzięki specjalnemu systemowi rozwoju karier dla pracowników po 50. roku życia. Projekt wprowadza wszechstronną pomoc w reorientacji zawodowej i przesunięcia stanowiskowe, aby starzejący się pracownicy mogli pozostać w firmie do emerytury.
Ogromne wrażenie zrobił na mnie program z Bułgarii. Producent artykułów papierniczych Stamboliiski Plc pozwala starszym pracownikom biurowym na pracę zdalną (z domu przed własnym komputerem) lub (do wyboru) pracownikom produkcyjnym zajęcie na terenie zakładu w dodatkowej roli nauczyciela-mentora uczącego zawodu młodszych kolegów.
Na koniec projekt, który wzrusza, ujmuje empatią i życzliwością. Strażacy z Saragossy od kilkudziesięciu lat nie zwalniają kolegów po 50. Zarząd przenosi ich do płatnej służby w zespole prewencji przeciwpożarowej. Starsi uczą młodszych, kontrolują bezpieczeństwo w domach, uczestniczą w akcjach ratunkowych i porządkowych po klęskach naturalnych.
Zarząd hufca wierzy, że z wiekiem byli strażacy nie przestają być częścią zespołu i z wdzięczności za ryzykowanie życia należy im się praca, aktywność i kontakt z ludźmi do późnej starości.
Bez projektów z Polski
We wspomnianym dokumencie znajdziecie opisy projektów zarządzania wiekiem z Austrii, Belgii, Bułgarii, Estonii, Finlandii, Hiszpanii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Rumunii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Włoch, ale… ani jednego z Polski.
Być może dlatego, że polskie firmy nie są zainteresowane promowaniem swoich działań na rzecz aktywności zawodowej osób po 50. roku życia?
Być może jednak dlatego, że (co z punktu widzenia doradcy zatrudnieniowego i analityka rynku pracy z ponad dwudziestoletnim doświadczeniem jest bardziej prawdopodobne) w Polsce programy wspomagające aktywność zawodową osób w średnim i starszym wieku nie istnieją lub są niszowe?
W podejściu do pracowników 50+ kraje Australii i Unii Europejskiej promują ideę uczenia się przez całe życie, pomoc w planowaniu tzw. „późnych karier”, promocję zdrowia i coś jeszcze. Coś, co bardzo trudno przecenić. Otóż wszystkie wymienione kraje promują szacunek dla dojrzałości – tej młodej (po 60. roku życia) i nieco młodszej (50+). Promują świadomość, że wszyscy się zestarzejemy. Pracując na rzecz godności osób starszych i otwartego, elastycznego rynku pracy, pracujemy także dla siebie.
Tekst: Violetta Rymszewicz
([i] )- Dodge, HH, Ybarra, O, Kaye, JA. Tools for advancing research into social networks and cognitive function in older adults. International Psychogeriatrics, 2014
([ii]) Age Friendly Workplaces. Case Studies – the benefits of employing older workers. Government of South Australia 2014
([iii]) – A guide to good practice in age management. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Luxembourg 2014
Violetta Rymszewicz – od 1998 roku konsultant z zakresu Strategicznego HR, doradca zatrudnieniowy, analityk rynku pracy. Prowadzi szkolenia grupowe i doradztwo indywidualne dla osób 40+ z zakresu planowania „późnych karier” i powrotów na rynek pracy po przerwach w zatrudnieniu. Projektuje i wdraża Systemy Zarządzania Zasobami Ludzkimi (systemy i procedury – zarządzania wiekiem, rekrutacji, oceny, motywacji pozafinansowej i planów szkoleń pracowników). Projektuje i przeprowadza audyty z zakresu analizy potrzeb szkoleniowych, klimatu pracy, potrzeb motywacyjnych.
Więcej informacji:
– https://rymszewicz.eu oraz https://www.linkedin.com/in/violettarymszewicz